ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC ...

 

 

 

 

ISSN (Online) 2812-9636

INSTITUCIJA:
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK:
Dr Jasmina Nikolić, direktorka Istorijskog arhiva Požarevac

AUTOR I UREDNIK PORTALA:
Dr Jasmina Nikolić

TEHNIČKI UREDNIK:
Aleksandra Bogdanović

 

AUTORI:
Dr Jasmina Nikolić
Dr Dragana Miloradović
Dr Marijana Mraović
Nataša Milošević Dulić
Mirjana Stepanović
Pavle R. Srdić
Dubravka Duca Marković

POČETAK
1.10.2021.

STATUS:
U toku
___________________________

KONTAKT PODACI:
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC
DR VOJE DULIĆA 10
12000 POŽAREVAC
REPUBLIKA SRBIJA
www.arhivpozarevac.org.rs
info@arhivpozarevac.org.rs
+381.12.523.082

 

ARHIVALIJA MESECA – MAJ 2025.

 

POVODOM 80 GODINA OD POBEDE NAD FAŠIZMOM I 45 GODINA OD SMRTI JOSIPA BROZA TITA

 

Početkom 1944. godine Narodnooslobodilačka Vojska Jugoslavije imala je u svom sastavu uvežbane trupe koje su stasavale u godinama prethodnih borbi za oslobođenje Jugoslavije, i to: 5 korpusa, 50 divizija, 2 operativne grupe,150 partizanskih odreda,  vojno-pozadinske organe, mornaricu i vazduhoplovne jedinice, posebne omladinske čete, omladinske bataljone i brigade.

Deo ovih ozbiljno organizovanih i obučenih trupa premeštao se prema Istočnoj Srbiji krenuvši, 1944. godine, u finalne borbe za oslobođenje zemlje. Nisu bili sami. U susret je prilazila Crvena armija, iz dva pravca – snage Trećeg Ukrajinskog fronta stupile su na teritoriju Bugarske i doprele do jugoslovensko-bugarske granice uz Dunavsku ratnu flotilu, a Drugi Ukrajinski front dopro je do rumunsko-jugoslovenske granice planirajući da izvrši  prodor ka Mađarskoj preko severo-istočnih delova Jugoslavije.

Povodom dolaska Crvene armije na rumunsko-jugoslovensku granicu, Vrhovni štab  Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Pokret otpora Jugoslavije objavio je Proglas kojim se apeluje na borce i narod da dočekaju Crvenoarmejce, pripadnike nepobedive Armije uz čiju pomoć će osvojiti slobodu. S druge strane, Politička uprava Trećeg Ukrajinskog fronta objavila je Proglas vojnicima povodom stupanja na teritoriju Jugoslavije uz apel za disciplinu, kulturno i uzdržano ponašanje sovjetskih vojnika.

Poslednjih dana septembra 1944. godine započeo je zajednički prodor Crvene armije i NOVJ za osvajanje Niša i teritoriju od Zapadne Morave do Vojvodine – i do novembra 1944. bila je oslobođena skoro cela Srbija sa Kosovom i Metohijom, i Makedonija.

Pobeđene nemačke trupe odstupale su prema Sremu, Crvena armija je nastavila ka Budimpešti i Beču, a NOVJ započinje frontalne sukobe, rovovski rat i artiljerijske dvoboje sve do konačnog proboja Sremskog fronta krajem aprila, i do konačnog sloma nemačkog otpora 15. maja 1945.

(Prema: dr M. Mraović, Ratna slika Srbije u Drugom svetskom ratu 1941-1945, uvodni tekst u katalogu istoimene izložbe Istorijskog arhiva Požarevac, 2020.)

Pre početka zajedničkih oslobodilačkih operacija NOVJ i Crvene armije, vrhovni komandant Narodnooslobodilačke Vojske, maršal Tito odlikovao je ordenom Narodnog oslobođenja Prvu dalmatinsku udarnu brigadu – 12. septembra 1944. -  uz prigodan govor kojim naglašava da je mesto Jugoslavije za stolom sa saveznicima  „gde se rešava sudbina Evrope“ –

„Moramo da kažemo, da ako smo u sklopu Saveznika mala zemlja, delima smo dokazali da je naš narod veliki duhom... Mi hoćemo da sudelujemo sa našim saveznicima za stolom gde se rešava sudbina Evrope. To je naše pravo...jer su to naši narodi zaslužili po ceni velikih žrtava.  ...  Neka živi naša nova demokratska federativna Jugoslavija! Neka žive naši veliki saveznici, Sovjetski savez, Engleska i Amerika! Neka žive pobedonosne bratske herojske Crvene armije, koje u svom napredovanju oslobađavaju deo po deo naše drage Otadžbine! Smrt fašizmu – sloboda narodu!“

Izabranom arhivalijom želimo da ukažemo na veličinu herojstva narodnooslobodilačke borbe u Drugom svetskom ratu za oslobođenje, uz veliku ulogu i participaciju Crvene armije Sovjetskog saveza, a u neposrednoj potrebi odbrane istorijskih činjenica u vreme kada se vrše pritisci za revizijom istorije.

Maj je mesec pobede nad fašizmom, a 2025. godina je i godina obeležavanja nemalog jubileja – 80 godina od pobede nad  fašizmom. Za Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju maj ima još jedno obeležje:  4. maja 1980. godine – pre 45 godina – preminuo je drug Tito – osporavan i veličan maršal i doživotni predsednik pobedničke Jugoslavije.

 

Fotografija: Veliki govor maršala Tita, povodom predavanja ordena Narodnog oslobođenja Prvoj dalmatinskoj udarnoj brigadi, 12. septembra 1944. – štampani plakat.

Istorijski arhiv Požarevac, Zbirka plakata i reklamno-propagandnog materijala, 1895 -  ;1944

 

Odabrala: dr Dragana Miloradović, arhivski savetnik